3. Het zonnestelsel

3.1 Samenstelling van het zonnestelsel

3.1.1 Planeten

Definities

Opdracht 1

Noteer een definitie voor het begrip 'astronomische eenheid'. Maak daarbij gebruik van onderstaande bronnen.


Definitie: planeet

Een hemellichaam dat:

De planeten Animatie: de planeten (correcte omlooptijd) Sterrenkundig woordenboek

Verkenning van het zonnestelsel Video: wat is een planeet? Planeetgegevens

Definitie: astronomische eenheid

Afstandsmaat gelijk aan de gemiddelde afstand van de aarde tot de zon, ongeveer 8 lichtminuten of 150 miljoen kilometer



Afstanden en diameters

Opdracht 2

Vul de onderstaande tabel in. De planeten in deze tabel staan gerangschikt naar toenemende afstand tot de zon.



Credit: ESA/Hubble (M. Kornmesser)


Planeetbanen Animatie: zonnestelsel met planeetbanen Planeetgegevens

Download Eyes on the Solar System (THUIS) Je gewicht op andere hemellichamen

NAAM DIAMETER (km) AFSTAND TOT DE ZON (miljoen km)
ZON
Mercurius ...57,91
Venus 12104108,21
aarde 12756 149,60
Mars ... 227,94
ASTEROÏDENGORDEL
Jupiter 143844 778,30
Saturnus 120536 1429,40
Uranus 51118 2870,99
Neptunus 49532 4504,30
KUIPERGORDEL


Andere kenmerken

Opdracht 3

Los de vragen op met behulp van de bronnen hieronder en de bovenstaande tabel.

Interactief zonnestelsel (klik om baanvlak aan te duiden) De ringen van Saturnus






  1. Welke planeet heeft de kleinste diameter?
    2. Mercurius
  2. Welke planeet heeft de grootste diameter?
    3. Jupiter
  3. Welke planeet heeft de hoogste oppervlaktetemperatuur?
    4. Venus (door een uit de hand gelopen broeikaseffect)
  4. Welke planeet draait het traagst om haar eigen as (= hoogste rotatietijd)?
    5. Venus ('Venusdag' duurt langer dan 'Venusjaar')
  5. Welke planeet heeft de duidelijkste ringen (zie animaties!)?
    6. Saturnus
  6. Welke planeet heeft op de foto's een grote rode vlek?
    7. Jupiter
  7. Welke planeet wordt ook wel de rode planeet genoemd?
    8. Mars
  8. Aan welke stof is deze rode kleur te wijten?
    9. ijzeroxiden of roest
  9. Welke stof is verantwoordelijk voor de blauwe kleur van de planeet tussen Mars en Venus?
    10. water (bedekt 70 procent van aardoppervlak)
  10. Welke stof veroorzaakt de blauwe kleur van de planeet die het verst van de zon staat?
    11. methaan


Indeling naar samenstelling


Video: een bijzondere planeet Sleepoefening: gasplaneet of steenachtige planeet?

Definitie: steenachtige planeet

Een steenachtige planeet of aardse planeet:

Definitie: gasplaneet

Een gasplaneet of joviaanse planeet:

Opdracht 4

Open de sleepoefening en sorteer de planeten naar de correcte plaats. Formuleer daarna in een besluit welke planeten gasplaneten zijn en welke steenachtige planeten.



Steenachtig: Mercurius, Venus, aarde, Mars

Gasplaneet: Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus



Indeling naar afmeting

Definitie: kleine planeet

Planeet met een diameter kleiner dan 13000 km

Definitie: grote planeet

Planeet met een diameter groter dan 48000 km

Opdracht 5

Noteer welke planeten kleine planeten zijn en welke grote. Formuleer in een besluit het verband tussen de indeling naar samenstelling en de indeling naar afmeting.



Zie schema gemaakt in de les.

Indeling naar positie ten opzichte van de asteroïdengordel

Definitie: binnenplaneet

Planeet die tussen de zon en de asteroïdengordel ligt.

Definitie: buitenplaneet

Planeet die tussen de asteroïdengordel en de rand van het zonnestelsel ligt.

Opdracht 6

Noteer het verband tussen steenachtige/gasplaneten en binnen/buitenplaneten.



3.1.2 Manen

Definitie

Definitie: maan (of satelliet)

Een hemellichaam dat een baan beschrijft om een planeet.



De Marsmaan Phobos - Copyright: ESA / DLR / FU Berlin (G. Neukum)


Afbeeldingen van manen Charon, de maan van Pluto

Manen zijn erg divers. Sommigen zoals de beide Marsmaantjes Phobos en Deimos hebben een aardappelachtig uiterlijk, dat een andere verwantschap doet vermoeden...


3.1.3 Asteroïden (= planetoïden)

Definitie

Definitie: asteroïde

Een klein steenachtig hemellichaam dat een baan beschrijft om de zon. De meeste asteroïden maken deel uit van de asteroïdengordel (zie schema bladzijde 12).

Opdracht 7

Los de onderstaande vragen op.

Lijst met asteroïden Animatie: de asteroïdengordel De baan van een asteroïden opzoeken


Ceres - Copyright: ESA




Ida - Copyright NASA



Eros - Copyright NASA



  1. Wat is de naam van de grootste asteroïde (kies uit: Pallas, Ceres, Gaspra)?
    2. Ceres (enige asteroïde met voldoende massa voor een bolvorm)
  2. Wat is (afgerond) de diameter van deze asteroïde?
    3. 924 km
  3. Tussen welke twee planeten bevindt de asteroïdengordel zich?
    4. tussen Mars en Jupiter
  4. Hoe zou je de vorm van de meeste asteroïden kunnen omschrijven (bekijk de foto's)?



  5. Welke asteroïde heeft deze typische vorm NIET?

  6. Sommige asteroïden hebben een baan die dicht nadert tot de baan van de aarde. Welk van deze asteroïden nadert het dichtst bij de aardbaan: Gaspra, Eros of Mathilde?
    7. Eros


3.1.4 Kometen

Definitie

Definitie: komeet

Een hemellichaam dat vooral uit ijs en stof bestaat en een sterk uitgerekte elliptische baan beschrijft.

Opdracht 8

Open 'Maak je eigen komeet'. Kies voor 'Mix'. Noteer minstens vijf mogelijke bestanddelen van kometen. Lanceer vervolgens je komeet door op 'See it go' te drukken. Los ook de vragen op.

Baan van de komeet Ison De delen van een komeet Animatie: komeet 67P/C-G (even geduld)

Maak je eigen komeet


  1. Uit welke bestanddelen bestaat een komeet? Noteer minstens vijf mogelijke bestanddelen (in het Nederlands)
    2. diamant, gesteentegruis, ijs, methaan, koolstofdioxide, formaldehyde, natrium, koolstof, grafiet...
  2. Uit welke delen bestaat een komeet (kijk naar de afbeeldingen)?
    3. kern, coma, staarten
  3. Waar of wanneer is de staart van een komeet zichtbaar?
    4. In de buurt van de zon
  4. Wat valt om aan de richting van de (plasma)staart?
    5. Weg van de zon (door invloed van zonnewind)
  5. Waar of wanneer beweegt een komeet het snelst?
    6. in de buurt van de zon: grotere aantrekkingskracht => grotere versnelling (F = m x a)
  6. Op welke planeet sloeg de komeet Shoemaker-Levy in?
    7. Jupiter (te zien aan de rode vlek)






3.1.5 Meteoroïden

Definitie

Definitie: meteoroïde

Een vrij klein stuk gesteente dat door de ruimte reist.

Opdracht 9

Los de vragen op en vul het schema in de bundel in.

Animatie van de Perseïden (meteorenzwerm) Earth Impact Database Meer over meteoroïden (onderaan pagina!)

Inslagkaart

  1. Waar (land en stad) is de dichtstbijzijnde inslagkrater(s)? Gebruik de database.
    2. Ries, Duitsland
  2. Wat is een meteoor?

  3. Wat is een meteoriet?

  4. Plaats in de correcte chronologische volgorde: meteoor, meteoriet, meteoroïde meteoroïde (ruimte) > meteoor (atmosfeer) > meteoriet (impact).




3.1.6 IJsdwergen

Definitie

Definitie: ijsdwerg

Een voornamelijk uit ijs bestaand hemellichaam dat zich doorgaans verder van de zon bevindt dan Neptunus. Enkele voorbeelden zijn de objecten van de Kuipergrodel, de meeste kometen, de Neptunusmaan Triton en de dwergplaneet Pluto.

Opdracht 10

Open Stellarium en stel de tijd in op 26 september 2021 om 20:45 vanuit Kinshasa. Vink bij 'Ruimte- en projectieinstellingen', 'Markeringen' de ecliptica (= het baanvlak van de planeten) aan. Vink ook onder 'Hemel' 'planeetbanen' en 'planeetnamen' aan. Tik in het zoekvenster ‘Pluto’ in. Los vervolgens de vragen op.



  1. Noteer tenminste drie planeten die op of vlakbij de ecliptica liggen.
    2. Venus, Jupiter, Saturnus
  2. ergelijk het baanvlak van Pluto met dat van de overige planeten. Noteer wat je opvalt.
    3. Baan van Pluto staat schuin op het baanvlak van de planeten: de ecliptica



3.1.7 Dwergplaneten

Definitie

Definitie: dwergplaneet

Een bolvormig hemellichaam dat zich in een baan om de zon bevindt, géén maan is en het stof uit zijn baan niet heeft kunnen verwijderen (doordat het over onvoldoende massa beschikt).





Bron: NASA/JHUAPL/SwRI




3.1.8 De Kuipergordel

Definitie

Definitie: Kuipergordel

De Kuipergordel is een gordel van vele miljarden komeetachtige, uit steen en ijs bestaande, transneptunische objecten (voorbij de baan van Neptunus). De gordel bevindt zich op 30 AE tot 50 AE afstand van de zon.




3.1.9 De Oortwolk

Definitie

Definitie: Oortwolk

De Oortwolk is een veronderstelde wolk van vele miljarden komeetachtige objecten rondom ons zonnestelsel. Deze objecten bestaan waarschijnlijk grotendeels uit steen en ijs en bevinden zich op een afstand van ongeveer 3 000 tot 100 000 (AE).