2.1 Samenstelling van het zonnestelsel

BLUNDER VAN HET JAAR (geluid!!)

Wat draait er rond de aarde?

WAT OPVALT: DE PLANETEN

Infofiche per planeet | Begrippenlijst | Samenstelling zonnestelsel l De acht planeten | De Grote Rode Vlek | De banden van Jupiter | Enkele manen uit ons zonnestelsel

Enkele planeten en sterren in verhouding - welke planeet ontbreekt?

Opgelet!

Sinds augustus 2006 wordt Pluto niet langer als planeet beschouwd. De aanpassing van negen naar acht planeten is echter op het web nog niet helemaal doorgevoerd.

Opdracht 1

Noteer de nieuwe definitie van het begrip 'planeet'.

Noteer ook de definitie van 'astronomische eenheid'.

Definitie

Een planeet is een object dat:

- rond de zon draait

- voldoende massa heeft om zich tot een bolvorm samen te persen (= bolvormig is)

- zijn 'kosmische nabijheid heeft opgekuist'

Definitie

Astronomische eenheid (AE): de gemiddelde afstand van de zon tot de aarde

Opdracht 2

Vul de tabel met planeeteigenschappen in met behulp van de planeetgegevens en de afstandsconvertor. Vul ook de vragen in (sommige antwoorden vind je in de inleiding).

 

 

De eigenschappen van de planeten
Welke planeet heeft de kleinste diameter?
Mercurius
Welke planeet heeft de grootste diameter?
Jupiter
Welke planeet is het heetst?
Venus (let op: staat nochtans niet het dichtst bij de zon)
Welke planeet draait het traagst om zijn eigen as (heeft de langste rotatietijd)?
Venus (Venusdag is langer dan Venusjaar)
Welk planeet heeft duidelijke ringen?
Saturnus
Welke planeet heeft op de foto's een 'grote rode vlek'?
Jupiter
Welke planeet wordt 'de rode planeet' genoemd? Waardoor wordt die kleur veroorzaakt?
Mars (roest: ijzeroxiden)
De Aarde en Neptunus zijn beide blauwe planeten. Waardoor wordt die blauwe kleur veroorzaakt?
Aarde: water Neptunus: methaan

 

 

 

 

 

 

2.2 Indeling van de planeten

Je kan de planeten op verschillende manieren indelen. Hier volgt een overzicht.

2.2.1 Op basis van hun samenstelling

Definitie

Aardse planeten of steenachtige planeten:

- zijn hoofdzakelijk samengesteld uit steen en metalen

- hebben dus een hoge dichtheid

- hebben een vast oppervlak

- draaien traag om hun as (trage rotatie)

- hebben géén ringen en maximaal twee satellieten (= manen)

 

Joviaanse* of gasplaneten:

- bestaan voornamelijk uit waterstof en helium

- hebben dus een lage dichtheid

- hebben een diepe atmosfeer (geen vast oppervlak)

- draaien snel om hun as (snelle rotatie)

Opdracht 3

Klasseer de planeten van ons zonnestelsel in volgende oefening. Raadpleeg de bouw en eigenschappen van de planeten en de definities.

Opgelet: deze oefening is beveiligd tegen gokken!

Noteer daarna je bevindingen in een besluit.

Besluit

Planeten met een dichtheid lager dan 2000 kg/m³ hebben een atmosfeer die grotendeels uit waterstof bestaat.

We noemen deze planeten de gasplaneten of de Joviaanse planeten

 

Planeten met een dichtheid hoger dan 2000 kg/m³ hebben een atmosfeer die ofwel ontbreekt,

ofwel grotendeels bestaat uit koolstofdioxide of stikstof.

Deze planeten heten de steenachtige of de aardse planeten

 

2.2.2 Op basis van hun afmetingen

Definitie

Kleine planeten: planeten met een diameter van minder dan 13000 km.

Grote planeten: planeten met een diameter van meer dan 48000 km.

Opdracht 4

Los aan de hand van de overzichtstabel volgende vragen op.

Welke planeten zijn de kleine planeten? Mars, Aarde, Venus en Mercurius

Wat is het verband tussen kleine planeten en de indeling naar samenstelling?

De kleine planeten zijn de steenachtige planeten (Mars, Aarde, Venus en Mercurius)

De grote planeten zijn de gasplaneten

 

 

 

 

2.2.3 Op basis van hun positie ten opzichte van de asteroïdengordel (tussen Mars en Jupiter)

Definitie

Binnenplaneten: planeten die tussen de zon en de asteroïdengordel liggen.

Buitenplaneten: planeten die verder van de zon liggen dan de asteroïdengordel.

Opdracht 5

Lijst alle binnen- en buitenplaneten op in deze tabel.

 

 

2.3 Andere hemellichamen, ingedeeld naar plaats (oude definities)

Behalve de zon, de planeten en hun manen bevinden zich ook een aantal andere hemellichamen in ons zonnestelsel. De bestaande indeling (in 'asteroïden', 'kometen'...) werd in augustus 2006 aangevuld met twee nieuwe definities ('dwergplaneet' en 'klein lichaam in het zonnestelsel').

De nieuwe en oude definities overlappen elkaar: er is bijvoorbeeld een asteroïde (oude definitie) die ook een dwergplaneet (nieuwe definitie) is. Wanneer een object tot een bepaalde groep behoort (bijvoorbeeld tot de asteroïden) wil dit dus NIET zeggen dat het automatisch niet tot een andere groep (bijvoorbeeld de dwergplaneten) behoort.

2.3.1 Asteroïden

Woordverklaring (niet te kennen)

excentrische baan: min of meer uitgerokken elliptische baan

planetesimaal: beginstadium in de vorming van een planeet

Opdracht 6

Noteer kort een definitie van asteroïde.

Los daarna de vragen op en zoek de diameter van de asteroïden in de oefening. Vul daarna het besluit aan.

Definitie

Asteroïde (of planetoïde):

Tussen welke twee planeten ligt de asteroïdengordel? Mars en Jupiter (zie schema)

Wat is kenmerkend aan de samenstelling van asteroïden? bestaan uit steen

Hoe zou je, afgaand op de foto's, de vorm van asteroïden het best kunnen omschrijven? aardappelvormig

Door welke kracht zijn de asteroïden in de asteroïdengordel niet samengekoekt tot één planeet? door de wisselende zwaartekracht van Jupiter

Besluit

De grootste asteroïden hebben een diameter tot (afgerond) ..............km. De meeste asteroïden hebben echter een diameter van slechts .............km of kleiner.

 
 
2.3.2 Transneptunische hemellichamen

De Kuiper-gordel

Definitie

Een transneptunisch hemellichaam is een hemellichaam dat verder van de zon verwijderd staat dan Neptunus.

Transneptunische hemellichamen

De acht grootste transneptunische hemellichamen (foto: NASA)

De acht grootste transneptunische hemellichamen

 

2.3.3 IJsdwergen

Definitie

Een ijsdwerg is een transneptunisch object van minstens enkele honderden km diameter en dat ijsachtiger is dan een asteroïde.

Pluto is de bekendste ijsdwerg.

De komeet van Halley verschijnt om de 76 jaar aan de hemel. De kern van de komeet van Halley - bron: ESA

Opdracht 7

Noteer met behulp van het astronomisch woordenboek een zéér korte definitie van het begrip 'komeet' (beperk je tot de samenstelling).

Zoek met deze site naar de komeet Halley ( en bekijk zijn baan / kies orbit diagram ).

Op welke afstand van de zon ( in AE ) bevindt de komeet zich op 10 oktober 2008? 31,478 AE

In de buurt van welke planetenbaan bevindt de komeet zich? Nepunus

Waarom is een botsing uitgesloten? Neptunus zelf bevindt zich op een heel andere positie op zijn baan dan de komeet daarenboven is er geen sijpunt tussen de baan van de komeet en de baan van de planeet Neptunus.

Definitie

Komeet:

Vertaalhulp

sodium: natrium

carbon dioxide: koolstofdioxide

rock dust: steengruis

dust tail: stofstaart

ammonia: ammoniak

graphite: grafiet

 

 

 

 

 

 

 

 

Opdracht 8

Open 'maak je eigen komeet'. Kies vervolgens 'Mix'.

Noteer minstens vijf mogelijke ingrediënten. Gebruik indien nodig de vertaalhulp.

Maak daarna enkele combinaties van ingrediënten (door ze in de trechter te slepen) en klik op 'see it go' om je komeet te lanceren. Let op de vorm van de baan, de aanwezigheid van de staart(en) en de richting van de staart. Maak van je bevindingen gebruik om de onderstaande vragen op te lossen.

Ingrediënten
methaan, ijs, formaldehyde, diamant, steengruis, grafiet, koolstofdioxide...
Vraag
Antwoord
Uit welke delen bestaat een komeet?

Uit een kern, een gas- en ionenstaart en een stofstaart

Wanneer is de staart van een komeet zichtbaar?

Wanneer ze in de buurt van de zon komt (zonnewind blaast deeltjes weg)

Waar beweegt de komeet het snelst?
Wanneer ze in de buurt van de zon komt
Wat valt op aan de richting van de staart?
Wijst van de zon weg (deeltjes weggeblazen door zonnewind)
 
2.3.5 Meteoroïden

Astronomisch woordenboek

Opdracht 9

Ga na wat het verband is tussen een meteoor, een meteoroïde, een vallende ster en een meteoriet. Wees ook hier zeer beknopt (maar volledig) in je antwoord. Let vooral op het verband met de atmosfeer en het aardoppervlak.

Hemellichaam
Korte omschrijving
Meteoor

Een stuk gesteente dat zich in de atmosfeer beweegt

Meteoriet

Een stuk gesteente dat op aarde neergevallen is (en nu ligt)

Meteoroïde

Een stuk gesteente dat zich in de ruimte beweegt

Vallende ster

Een synoniem voor meteoor

Inslagkrater op aarde (49000 jaar oud (= 49 kilojaar), 1,2 km diameter) in Arizona - Google Maps | Canadese inslagkrater (72 km diameter, 212 Megajaar oud), zicht vanuit de ruimte

 

 
Dergelijke inslagen zijn ook op aarde mogelijk

Zie onderstaand artikel en kaart van de grootste meteorietenkraters op aarde

NASA-voorspelling blijkt vergissing

Gepubliceerd op maandag 6 november 2000

Op 21 september 2030 zou mogelijk een object uit de ruimte in botsing komen met de aarde, zo liet de Amerikaanse ruimtevaartoganisatie NASA zaterdag weten. In het ergste geval zou de kracht van de inslag globaal overeenkomen met een atoombomexplosie. Nauwelijks een dag later bleken de wetenschappers zich vergist te hebben en trok de NASA het bericht weer in: volgens nieuwe berekeningen zal het object de aarde op meer dan vijf miljoen kilometer passeren.
Het object heet voorlopig 2000 SG344 en werd op 29 september ontdekt door een telescoop op Hawai. De doorsnede ligt tussen de circa dertig en de vijfenzeventig meter. Hoewel het gevaar voor een botsing met de aarde lijkt geweken, zal de NASA de mogelijke astoïd op de voet bijven volgen.
bron: BBC

Copyright 2000 PI

2.4 Andere hemellichamen, nieuwe indeling: dwergplaneten en kleine lichamen in het zonnestelsel

2.4.1 Dwergplaneten

Definitie dwergplaneten

Ceres Ceres - bron: NASA

Opdracht 10

Noteer de voorwaarden waaraan een hemellichaam moet voldoen om als hemellichaam beschouwd te worden.

Definitie

Een dwerplaneet is een hemellichaam dat:

- een baan om de zon beschrijft

- bolvormig is

- zijn kosmische nabijheid niet opgekuist heeft

- géén satelliet is

Tot nu werden vijf hemellichamen als dwergplaneet erkend: Pluto, Ceres ,Eris, Makemake en Haumea

 



2.4.2 Het geval Pluto (uitbreiding)

Infofiche Pluto | Bouw en eigenschappen van de planeten

Pluto en zijn satelliet Charon Pluto en zijn satelliet Charon - bron: NASA

Tot midden 2006 werd Pluto als een planeet beschouwd, maar omwille van zijn aparte kenmerken beschouwen we Pluto nu als ijsdwerg en dwergplaneet. Ontdek met de volgende oefeningen deze aparte kenmerken.

samenstelling

Opdracht 11

Vergelijk het samenstellingstype (gasplaneet, steenachtige planeet, ijsdwerg) van Pluto met die van de dichtstbijzijnde planeten. Noteer ook de dichtheid van de atmosfeer.

Uranus: type gasplaneet. , atmosferische dichtheid: erg hoog

Neptunus: type gasplaneet , atmosferische dichtheid: erg hoog

Pluto: type ijsdwerg , atmosferische dichtheid: erg laag

Besluit

Pluto hoort wat samenstelling betreft niet thuis bij de dichtbijgelegen gasplaneten.

 
baan en afstand tot de zon

Opdracht 12

Open het virtuele planetarium. Selecteer bovenaan 'orbits' in plaats van 'sky'.

Kies bij 'options' rechts 'out to Pluto'. Vink ook 'planet names' aan. Je ziet nu de planeetbanen en de baan van Pluto om de zon.

Indien het niet geheel duidelijk is welke baan van Pluto is en welke van Neptunus, kies dan een ander jaar (bijvoorbeeld 2018).

Kantel de oriëntatie bovenaan (kies bijvoorbeeld 90°) en onderzoek hoe de baan van Pluto afwijkt van die van de planeten.

Gebruik ook de infofiche.

Vraag
Antwoord
Wat valt op aan de hoek van de baan van Pluto ten opzichte van de baan van andere planeten?

De baan van Pluto maakt een hoek met die van de andere planeten

 

Wat valt op aan de afstand tot de zon?

De baan van Pluto is een erg excentrische ellips: er is veel verschil tussen de korte en de lange as van de baan

 


BLUNDER VAN HET JAAR (geluid!!)

Wat draait er rond de aarde?

 

 

 

TIJD OVER?

Animaties (2)