Antwerpen: ontwikkeling van
stad en haven
- In het begin van de laatste ijstijd ( 66000 jaar geleden ) bestond de huidige Schelde niet. De rivieren van Laag- en Midden-Belgiλ mondden toen uit in de Vlaamse Vallei. Deze kwam via Gent en Maldegem in de Noordzee terecht. Door het lage zeepeil was de vallei diep ingesneden in het ( tertiair ) oppervlak.
- Na de opvulling van deze vallei met mariene afzettingen, eolisch zand en alluvium werd de rivier verplicht om , op het einde van de laatste ijstijd ( 10000 jaar geleden), een nieuwe uitweg naar zee te zoeken. Vanuit Gent stroomde de rivier over Rupelmonde naar Antwerpen om zo uit te monden in de Rijn (of Maas?)
- Tijdens de Duinkerke 2 transgressie ( 4e tot 8ste eeuw na Christus ) ontstond de Oosterschelde
- Tijdens de Duinkerke 3 transgressie (vanaf de 11de eeuw na Christus ) ontstond de Westerschelde. In 1370 ontstond de aftapping rond Bath. Vanaf 1800 heeft de Westerschelde ongeveer haar huidige vorm verkregen.
Zie http://www.scheldeschorren.be/ (vroeger/Schelde)
Bekijk deze figuur via google earth..
- Estuarium of trechtermonding
Dit wil zeggen dat de rivier onderhevig is aan de invloed van eb en vloed. Vermits de ebstroming zwakker is dan de vloedstroming zal er meer puin in de Westerschelde worden afgezet dan afgevoerd. Hierdoor ontwikkelen zich zandbanken die tot zandplaten kunnen uitgroeien ( bekijk in google earth )
Gevolgen: a. natuurlijke diepgang is beperkt
b. permanente baggerwerken ziijn nodig
c; voor de veiligheid: loodsen, zeeboeien, radarnetwerk enz.
getijdentabel Antwerpen voor donderdag 20 oktober 2005
Getijden |
hoogwater |
laagwater |
hoogwater |
laagwater |
Antwerpen |
6:06 |
1:02 |
18:21 |
13:14 |
Opdracht 1 : Teken , op basis van onderstaande kaarten en info, een kaart van de stadsgroei in Antwerpen. Gebruik Mappoint . |
9de eeuw:
de stad ontstaat op een natuurlijke hoogte, die tot
Deze nederzetting bevindt zich in
een halfcirkelvormig gebied van ongeveer
De ruienstad van voor 1200
Op het einde van de 12de eeuw was de burcht
volledig door een stenen muur omgeven. De nederzetting die zich aan de voet van
deze versterking had ontwikkeld, was niet ommuurd, maar werd omsloten door een
waterlinie. Deze laatste, de zogenaamde 'ruiendriehoek', omsloot een ruimte van
ca.
De derde stadsuitbreiding
(1295-1314)
In de loop van de 13de eeuw leidde de sterke groei van de bevolking tot een
versnelde ruimtelijke stadsontwikkeling. Uit politieke en strategische
overwegingen wilde de toenmalige hertog van Brabant, Jan II, Antwerpen
daarenboven tot een stevige vesting uitbouwen.. In 1295 startte men aan de
zuidkant van de stad met de aanleg van een nieuwe omwalling met de
Kronenburgtoren. Ter hoogte van het huidige Blauwtorenplein boog de omwalling
af in noordelijke richting en sloot via de huidige Paardenmarkt aan op de reeds
bestaande stadsrand. Hierdoor groeide het stedelijk gebied van ongeveer 46 tot
De 16de eeuw: De Spaanse omwalling en de
Nieuwstad
Vanaf het begin van de eeuw kent de stad
Antwerpen een ongekende economische groei. Als gevolg hiervan optimaliseert men
in een eerste fase het gebruik van de beschikbare ruimte in de toenmalige stad.
De bouw van de Spaanse omwalling op het tracι van de huidige Leien maakt
Antwerpen tot een imposante vesting. Na 1565 wordt aan de zuidzijde nog een
vijfhoekige citadel toegevoegd. Onder invloed van vastgoedspeculanten worden
verschillende urbanisatieprojecten uitgewerkt. Het belangrijkste is wellicht de
ontwikkeling van de 'Nieuwstad' onder de stuwende kracht van Gilbert van
Schoonbeke. Aan de noordzijde van de stad worden kanalen aangelegd ( Vestvliet
nu Brouwersvliet, Graanvliet of Oosterse vliet en de Tmmervliet.). Deze vlieten
waren onderling verbonden door dwarsvlieten .De Niewstad was eigenlijke een
industrieterrein. Plannen om de onbebouwde zone tussen de citadel en de stad te
verkavelen, stranden echter.
Stilstand in de 17de en 18de
eeuw
Na de val van Antwerpen in 1585 en de
belangrijke terugloop van de bevolking kent de stad in ruimtelijk opzicht een
stilstand van ruim twee eeuwen. In de stad worden geen grote urbanisatieplannen
meer uitgevoerd.
Het Franse bewind van
1794 1814: de Marinestad
Tijdens het Franse bewind kwam er een heropflakkering omdat de Westerschelde opnieuw vrij was. Napoleon wilde van Antwerpen een oorlogshaven maken en liet hiervoor de volgende infrastructuurwerken uitvoeren: rechtrekken van de Scheldekaaien, overbruggen van de vlieten aan de monding en de aanleg van 2 dokken ( huidige Bonapartedok en Willemdok )
Tweede helft van de
19de eeuw: de gekantelde stad
Tot dat moment ontwikkelde de stad zich vooral noord-zuid ( langs de Schelde). Van 1860 overheerst de oost-west richting. Het nationale bestuur van de Belgische staat wou van Antwerpen zijn militaire hoofstad maken. Hiervoor worden de Spaanse omwallingen gesloopt vervangen door een boulevard: de Leien.
In plaats hievan werd de Brialmont- omwalling aangelegd rond de stad. Deze omwalling is intussen ontmanteld en vervangen door de Singel, de spoorwegring en de Kleine Ring.
Tussen de oude en de nieuwe omwalling ontstaan er nieuwe woonwijken zoals Stuivenberg, Zurenborg ( met oa de Cogels-Osylei ) en het Zuid ( na afraak van het Zuidkasteel).
De Scheldeoevers worden rechtgetrokken , zodat een nieuwe
havenstrook ontstond van
Bij deze rechtrekking werd het oudste stadsgedeelte gesloopt ( ongeveer 600 woningen) en de vroegere vlieten overwelfd of gedempt; Je kan deze vandaag bezoeken ( zie hier of hier )
De havenfunctie breidde zich verder uit naar de nieuwe Zuiderdokken. Deze zijn intussen gedempt (huidige Vlaamse Kaai en Waalse Kaai ).
Ook te noorden van de stad werden een aantal nieuwe dokken aangelegd: Kattendijkdok ( 1860), Houtdok (1864), Kempisch dok (1873), Lefθbvredok (1887), Asiadok en Amerikadok.
Rond het Kattendijkdok ontstond een nieuwe wijk : het Eilandje.
Naast de havenuitbreiding was er ook een grote expansie van het spoorwegnet. Vooral de verbinding tussen het nieuwe Centraal Station en de Schelde ( via Meir en Keyserlei ) zorgde ervoor dat het centrum weg groeide van de stroom.
20ste eeuw: de uiteengelegde stad
Hierbij waren volgende twee ontwikkelingen zeer belangrijk: de suburbanisatie en de noordwaartse havenuitbreiding. Door de suburbanisatie groeiden de randgemeentes aan elkaar en werden de schaarse open ruimtes verder in beslag genomen; Maar tegelijkertijd werd het sociale, economische en financiλle draagvlak van de stad ondermijnd. Met het RSV wil men deze evolutie een halt toeroepen.
Tegelijkertijd kende de haven een enorme expansie naar het noorden.
Kan je dit verklaren?
Sedert 1983 ( opening Kallosluis ) is men omwille van plaatsgebrek begonnen met de uitbreiding van de havenactiviteiten op de Lineroever.
Opdracht : maak met google earth en paint een overzicht van de ontwikkeling van de haven:
Rood: eerste helft 19de eeuw
Blauw. Tweede helft 19de eeuw
Oranje : 20ste eeuw
Groen: Linkeroever
3. De naoorlogse
vernieuwing van de stadskern
a. Wederopbouw. ( 1945- 1955 )
Antwerpen werd op het einde van de oorlog zwaar beschadigd door de inslag van V-bommen. Onder impuls van burgemeester Craeybeckx werd de stad opnieuw leefbaar gemaakt . Uit deze periode dateren de politietoren ( Oudaan )n het Internationaal Zeemanshuis ( Falconrui ) .
b.
Stadssanering
en modernisering. ( 1955 1970 )
Door onbewoonbaarheids verklaring, onteigening en sloping werden voltallige buurten in het centrum weggesaneerd. Hierdoor bleef de oude stad verwaarloosd achter.
Door de modernisering van de haven ging ook de activiteit aan de kaaien verloren ;
Wat overheerst hier nu?
Er ontstonden nieuwe sociale .wijken in de stadsrand ( bvb op de Linkeroever ).
De stad werd ook aangepast aan de moderne tijd met de inplanting van kantoren in het centrum en de aanleg van verkeersinfrastructuur ( Kleine ring, Kennedytunnel, premetro ).
c.
Stadsvernieuwing;
Teneinde de verloedering van de stadskern tegen te gaan werd er een krachtig stadsverniewingsbeleid gevoerd.. Dit had vooral tot doel om de woonfunctie te versterken.
Men ging hierbij uit van een menging van stedelijke functies zoals wonen, werken en recreatie. Dit beleid steunde op volgende 4 pijlers:
voorbeelden uit de excursie?
voorbeelden uit de excursie?
voorbeelden uit de excursie?
d.
Projecten voor
stedelijke vernieuwing ( 1990 -
?)
Het betreft hier grootschalige projecten voor stadsvernieuwing zoals Stad aan de Stroom en Antwerpen 93 culturele hoofdstad van Europa.
Stad aan de stroom is een project van 1989 dat uitging van het stadsbestuur en de vzw Stad aan de Stroom. De doelstelling was het herstel van de band tussen stad en stroom. Het project richtte zich vooral op het Eilandje, de Scheldekaaien en de Zuiderdokken.
Na een international wedstrijd werden de plannen van Manuel de Sola Morales ( ook Barcelona ) bekroond voor Eilandje en Kaaien. Voor de Zuiderdokken werd de voorkeur gegeven aan een project van Yoya ( Japan).
Omwille van de grootschaligheid waren deze plannen niet haalbaar en haakte het stadsbestuur af. Deze plannen vormen wel het kader waarbinnen de huidge ( kleinschalige ) projecten gerealiseerd worden.
voorbeelden uit de excursie?